Een paar weken geleden had ik het eindgesprek met mijn trainer. Een gesprek waarin een competentieformulier wordt besproken. Het gesprek was aan het begin van de middag en in de loop van de ochtend was ik zenuwachtig. Hoezo? Er zat een beoordeling aan te komen. De trainer ging iets vertellen over wat hij van mijn competenties vond en van wat ik daarover had opgeschreven. Dat is dus examenstress. Helpt niks want op dat moment kon ik toch niets meer aan het resultaat veranderen. En toch.
In die zelfde periode deden de middelbare scholen ook eindexamen. Dus heel veel mensen met examenstress en veel erger dan die van mij. Bij het begin van het gesprek vertelde ik dat van die stress aan de trainer. Dat is overigens direct een goede tip. Als je iets spannend vindt, helpt het enorm om dat te zeggen. De trainer vertelde dat hij die dag ook gespannen was. Hij moest in een paar weken 14 eindgesprekken voeren en bij elk gesprek weet je maar nooit hoe de student reageert. Hmm. Interessant. Waar gaat die stress nou eigenlijk over?
Volgens mij gaat het om twee van de drie psychologische basisbehoeften:
- autonomie
- competentie
- verbondenheid
Competentie? Als mens hebben we de behoefte ons capabel te voelen onze eigen ontwikkeling vorm te geven, om keuzes te maken en tot actie te komen. En bij een examen, een beoordelingsgesprek, een functioneringsgesprek, een tussentijdsgesprek enzovoorts, wordt nu precies je beheersing van kennis of vaardigheden onderzocht of ter discussie gesteld. Logisch dat daar spanning bij komt kijken. Nou ja… De meeste mensen hebben bij een examen of een beoordeling niet veel te vrezen. Je weet al lang hoe het met je kennis en vaardigheden gesteld is. En als je er goed of redelijk voorstaat is er geen echte twijfel voor de beoordeling. En toch zijn veel mensen, ik in ieder geval wel, gespannen voor elk examen en elke beoordeling. Waarom?
Examenstress gaat ook over de vraag ‘ben ik wel goed genoeg?’
Als je beoordeeld wordt, kun je afgewezen worden. Dan komt de behoefte aan verbondenheid om de hoek kijken. Die basisbehoefte is misschien wel de diepst gewortelde psychologische basisbehoefte. Als pasgeboren mens ben je volkomen afhankelijk van anderen. Je kunt als zuigeling alleen overleven als iemand voor je zorgt. En om voort te bestaan is de mens hoe dan ook afhankelijk van de medemens. Voortplanting in je eentje is vooralsnog onmogelijk. En zeker in vroeger tijden was de mens enorm afhankelijk van de medemens. Als je werd uitgestoten uit de groep, werd je een prooi voor leeuwen of tijgers. Angst voor afwijzing is dus eigenlijk doodsangst. Dus het zit nogal stevig in ons programma om verbinding te zoeken en om verbinding in stand te houden.
Bij een beoordeling kan je afgewezen worden. En hoe groot of klein de kans op afwijzing ook is, angst voor afwijzing is doodsangst. Dan is het dus logisch om gespannen te zijn als je examen moet doen of beoordeeld wordt.
Is er dan niks aan te doen?
Tuurlijk wel. In eerste instantie je best doen om de kans op afwijzing te verkleinen. Goed studeren, goed je best doen op je werk en fatsoenlijk met mensen omgaan. Dan wordt de kans op afwijzing kleiner. Maar de kans blijft altijd aanwezig en als is de kans nog zo klein, de geringste kans op afwijzing leidt tot stress als je daar gevoelig voor bent. Nu is een beetje spanning helemaal niet erg, je wordt er scherp van. Het gaat er om dat de spanning draaglijk is en dat betekent dat de stress niet te hoog mag zijn of niet te lang mag duren.
Wat doe je dan? Oefenen met ontspanning kan helpen, zorgen dat je steviger op je benen staat zodat je minder gevoelig bent voor afwijzing, realistisch kijken naar wat er fout kan gaan en zo zijn er wel meer manieren om dat aan te pakken. Als je dit niet op eigen houtje voor elkaar krijgt, kan coaching helpen.
Reageer op https://www.facebook.com/coaching.bij.janfrits of hier op deze site.
Als je dit wil delen, kun je de knoppen onderaan de pagina gebruiken.
Wil je een abonnement op mijn blog, vul dan je naam en e-mailadres in